Dit moet u doen na een overlijden

Na het overlijden van een dierbare moeten heel wat geldzaken worden geregeld. Zo moet u de banken waar de overledene klant was, op de hoogte brengen. De rekeningen worden dan geblokkeerd.

Het is wellicht niet het eerste waar u aan denkt na het overlijden van een dierbare, maar er moeten meteen heel wat geldzaken worden geregeld. U dient het overlijden te melden aan de burgerlijke stand van de gemeente waar uw dierbare is overleden, en aan de banken en de verzekeringsmaatschappijen waar de overledene klant was. “De erfgenamen moeten de bank direct op de hoogte brengen”, zegt een woordvoerder van AXA Bank. Het is niet helemaal duidelijk wat we onder ‘direct’ moeten verstaan. Er staat geen wettelijke termijn op. Volgens AXA Bank riskeert u geen boete als u enkele weken wacht.

Sommige erfgenamen hebben geen idee bij welke banken de overledene rekeningen of een kluis had. Als u het huis op zijn kop hebt gezet en er geen rekeninguittreksels hebt gevonden, of als u niet zeker bent dat u alle rekeningen hebt gevonden, kunt u aankloppen bij de bankenfederatie Febelfin, om alle rekeningen bij Belgische banken op te sporen. Voor rekeningen in het buitenland is dat geen oplossing.

U moet aan Febelfin informatie over de overledene en een kopie van de overlijdensakte bezorgen. Daarnaast moet u vooraf 151,25 euro betalen aan de federatie. Nadat Febelfin uw betaling heeft ontvangen, wordt uw aanvraag de eerstvolgende donderdag doorgestuurd naar de aangesloten banken. De banken laten dan binnen de vijftien dagen rechtstreeks aan u weten of er de voorbije drie jaar een ‘duurzame relatie’ was tussen de bank en de overledene. Omwille van de vertrouwensrelatie tussen de bank en de klant komt Febelfin daar verder niet in tussenbeide.

Voordat u naar de bank kunt stappen, hebt u een uittreksel uit de overlijdensakte nodig als officieel bewijs van het overlijden. In de praktijk regelt de begrafenisondernemer dat meestal en bezorgt hij enkele uittreksels uit de overlijdensakte. U moet elke bank apart verwittigen en u hebt dus evenveel uittreksels uit de overlijdensakte nodig als u banken moet aflopen. Volgens een brochure van Argenta kunt u de uittreksels gratis opvragen bij de dienst bevolking van de gemeente waar de erflater gestorven is.

Niet te lang wachten

“Het is in ieder geval in uw voordeel niet te lang te wachten met de melding van een overlijden, want de erfgenamen hebben slechts vier maanden de tijd om de aangifte van de nalatenschap te doen”, stelt AXA Bank. Enkel als de erflater in een ander land van de Europese Economische Ruimte of buiten de Europese Economische Ruimte is overleden, wordt de aangiftetermijn verlengd tot respectievelijk vijf en zes maanden. Als het aangifteformulier te laat wordt ingediend, zijn er belastingverhogingen of boetes verschuldigd.

U kunt een handleiding en de aangifteformulieren vinden op de websites van de Vlaamse Belastingdienst (Vlaams Gewest) of de federale overheidsdienst Financiën (Waals en Brussels Hoofdstedelijk Gewest), maar het kan raadzaam zijn zich daarbij te laten bijstaan door een notaris of een andere specialist. “Waar u de aangifte van de nalatenschap moet indienen, hangt af van de plaats waar de overledene zijn laatste fiscale woonplaats had”, merkt Argenta op. “Woonde hij de laatste vijf jaar voor zijn overlijden in meer dan één gewest, dan moet u de aangifte indienen in het gewest waar hij in die vijf jaar het langst gevestigd was.”

Geblokkeerde rekeningen

Als u aan de bank laat weten dat uw naaste is overleden, worden meteen al zijn zicht-, spaar-, termijn- en effectenrekeningen geblokkeerd. Ook de kluizen worden verzegeld. “Niet enkel de rekeningen op naam van de overledene worden geblokkeerd, ook de gemeenschappelijke rekeningen en de rekeningen op naam van de langstlevende echtgenoot. Er wordt in die fase nog geen onderscheid gemaakt tussen de verschillende huwelijksvermogensstelsels”, waarschuwt Philippe Baervoets, hoofd estateplanning bij Deutsche Bank.

Zelfs als een koppel getrouwd was onder het regime van de zuivere scheiding van goederen, worden de rekeningen van de langstlevende partner in eerste instantie geblokkeerd. “Afhankelijk van het huwelijksvermogensstelsel kan een deel van de tegoeden en de effecten op de eigen rekeningen van de langstlevende partner in de nalatenschap vallen”, legt een woordvoerder van KBC uit. En een bank kan niet zeker weten welk huwelijksstelsel van toepassing is, want dat kan tijdens het huwelijk worden aangepast.

“Wij deblokkeren de rekeningen die enkel op de naam van de overlevende partner staan op het moment dat wij van de notaris de bevestiging krijgen dat het huwelijksregime nog van toepassing was op het moment van het overlijden”, klinkt het bij ING België. Die eigen rekeningen kunnen dus wel sneller worden vrijgegeven dan de andere rekeningen. Wie wettelijk of feitelijk samenwoont, kan te allen tijde aan zijn eigen rekeningen, maar niet aan de gemeenschappelijke.

“We krijgen weleens de vraag waarom wij zo te werk gaan”, zegt Levi De Feyter, senior estateplanner bij Deutsche Bank. “De bank is daartoe verplicht, omdat het niet meteen duidelijk is wie de wettelijke erfgenamen zijn. Voorzichtigheidshalve worden de rekeningen geblokkeerd om misbruiken te voorkomen en de rechten van alle erfgenamen te beschermen.” De Feyter legt ook uit dat de bank een overzicht van alle rekeningen en de stand op die rekeningen om middernacht op de dag voor het overlijden moet bezorgen aan de fiscus. Dat is de zogenoemde fiscale lijst. “Naast de fiscale lijst moet de bank ook een inventaris overmaken van de kofferinhoud, als die er is”, stelt een woordvoerder van BNP Paribas Fortis.

Geld om van te leven

Alle lopende opdrachten en domiciliëringen op de geblokkeerde rekeningen worden ook meteen geschrapt en alle volmachten vervallen. BNP Paribas Fortis wijst erop dat er ondanks de blokkering een aantal betalingen gewoon mogen worden uitgevoerd, “zoals de begrafeniskosten”. Op de website van KBC lezen we dat ook de laatste medische kosten van de overledene – inclusief betalingen aan het ziekenfonds, kosten verbonden aan de laatste woonplaats van de overledene en aflossingen van een lening – mogen gebeuren vanaf een geblokkeerde persoonlijke rekening van de langstlevende partner. U moet dan wel telkens de facturen of een kopie daarvan aan de bank bezorgen en die laten goedkeuren.

Daarnaast heeft de langstlevende echtgenoot of wettelijk samenwonende partner recht op leefgeld. De woordvoerder van KBC legt uit dat de helft van de tegoeden op de geblokkeerde rekeningen met een maximum van 5000 euro als een soort voorschot ter beschikking kunnen worden gesteld op een zichtrekening, die dan wordt gedeblokkeerd – een zogenoemde leefgeldrekening. “Bij de melding van het overlijden kun je aangeven welke rekening je als leefgeldrekening verkiest. Dat mag de gemeenschappelijke rekening zijn. Op die manier kun je je bankkaart en in bepaalde gevallen je kredietkaart blijven gebruiken”, lezen we op de website van de bank. Het protocol voor betalingen die moeten doorgaan – zoals huur of aflossingen van leningen, in zoverre dat die niet worden geregeld door de schuldsaldoverzekering – verschilt van bank tot bank.

Baervoets en De Feyter waarschuwen dat het maximum van 5000 euro niet van toepassing is per rekening of per bank, maar over het totaal van alle rekeningen. Bovendien mag u niet meer dan de helft afhalen van wat op de rekening staat. “Als je meer dan het wettelijke maximum afhaalt, heeft dat twee gevolgen. Je kunt ten eerste de erfenis niet meer verwerpen, want dat wordt gezien als een daad van aanvaarding van de nalatenschap. Als er meer schulden dan activa zijn, wil je misschien liever de erfenis verwerpen. Ten tweede wordt wat je afhaalde boven die maxima afgetrokken van je deel van de nalatenschap. Dat gaat dan naar de andere erfgenamen.”

De Feyter raadt zijn klanten aan onmiddellijk na het overlijden van de huwelijkspartner een nieuwe zichtrekening te openen, en daar alle inkomsten zoals het loon of het pensioen op te laten storten. Dan kunt u vanaf die rekening betalingen doen en geld afhalen, bijvoorbeeld om boodschappen te doen, zonder dat u enig risico loopt. Het is een slecht idee na een overlijden nog snel geld van de rekeningen te halen voordat u het overlijden hebt gemeld, want dat kan slecht overkomen. “Je mag niet zomaar nemen waar je geen recht op hebt”, zegt De Feyter. De fiscus krijgt zicht op wat op de rekeningen stond op middernacht voor het overlijden, om achteraf te kunnen controleren of de erfgenamen de nalatenschap correct hebben aangegeven.

Deblokkering van rekeningen

Het kan wel een tijdje duren vooraleer rekeningen weer gedeblokkeerd raken. “Alles hangt af van de complexiteit van een dossier”, zegt De Feyter. “Wonen er erfgenamen in het buitenland? Zijn er minderjarige of handelingsonbekwame erfgenamen bij betrokken? En natuurlijk is de vraag ook altijd hoe goed de erfgenamen onderling overeenkomen. Als de erfgenamen het goed met elkaar vinden, kan het vrij snel gaan. Maar ik heb weet van een dossier waar de rekeningen al sinds 2009 geblokkeerd zijn. Als erfgenamen totaal niet door een deur kunnen, moet voor elke beslissing een rechter worden geraadpleegd.”

Er zijn twee manieren om een rekening te deblokkeren: u kunt bij het registratiekantoor een attest van erfopvolging vragen, of u kunt een akte van erfopvolging of erfrechtverklaring laten opstellen bij de notaris. Het attest is gratis. Voor de akte betaalt u 50 euro registratierechten, 7,5 euro rechten op geschriften, en het honorarium en de aktekosten van de notaris. “Als er een testament of een huwelijkscontract is, of als een van de erfgenamen handelingsonbekwaam is, valt de mogelijkheid van het attest van erfopvolging weg en moet u hoe dan ook een beroep doen op een notaris”, zegt De Feyter.

U moet vier weken rekenen voor de aflevering van een attest van erfopvolging, staat op de website van de federale overheidsdienst Financiën. De ontvanger van het registratiekantoor moet onder meer nakijken of er schulden zijn vooraleer hij het kan afleveren. De akte van erfopvolging kan lang op zich laten wachten. Zodra de banken een officiële lijst van de erfgenamen hebben, kunnen de erfgenamen instructies geven voor de verdeling van de erfenis. Ofwel moeten alle erfgenamen hun handtekening zetten voor elke transactie, ofwel geven ze een volmacht aan iemand die transacties kan uitvoeren in hun naam.

De kosten die de banken aanrekenen voor het openen en het beheren van een successie- of nalatenschapsdossier variëren van 0 tot 150 euro per jaar. U vindt de kosten in de tarievenlijsten van de banken en op vergelijkende websites zoals spaargids.be en bankshopper.be.