Belgische topeconoom Werner De Bondt: ‘Zouden we beleggen niet beter collectief organiseren?’

WERNER DE BONDT "Hoe minder geld mensen hebben, hoe meer ze een beroep doen op familie en vrienden voor financieel advies." © Thierry du Bois
Ilse De Witte
Ilse De Witte Redacteur bij Trends

Het uitgangspunt van de Europese MiFID-regels die de beleggers moeten beschermen, is dubieus, vindt de Belgische topeconoom Werner De Bondt. ‘Hoeveel risico beleggers bereid zijn te nemen, is veranderlijk. Het is geen persoonlijkheidskenmerk dat je kunt meten.’

De Belgische econoom Werner De Bondt werkte midden jaren tachtig samen met Richard Thaler, die vorig jaar de Nobelprijs economie kreeg, aan studies over de fouten die beleggers maken. Hun onderzoek leverde het bewijs dat de financiële markten niet efficiënt zijn en dat de beleggers niet rationeel denken.

“Je zou kunnen zeggen dat de Nobelprijs voor Thaler in zekere zin een eindpunt was. Een groot deel van de economen aanvaardt inmiddels dat psychologische factoren een belangrijke rol spelen in het nemen van beslissingen over geldzaken. Maar er zijn er nog altijd een pak die het ontkennen. Je weet wat ze zeggen over economen: ze zijn jaloers op fysici. Ze willen alles in wetten gieten.”

Beleggers willen weten welk weer het morgen zal zijn, terwijl ik spreek over de wetten van de meteorologie

Toen hij een maand geleden een lezing gaf aan de Universiteit Antwerpen, was hij positief verrast dat zo veel mensen uit de financiële sector in het publiek zaten. “Ik had me aan een groep studenten verwacht”, bekent De Bondt. Zijn toespraak was niet specifiek geschreven voor een publiek van professionele beleggers. “Die willen weten welk weer het morgen zal zijn, terwijl ik veeleer spreek over de wetten van de meteorologie. Ik zeg: in december is het meestal kouder dan in juli en augustus.”

Er zijn veel vermogensbeheerders die beweren dat ze de wetenschappelijke bevindingen van de behavioral finance toepassen in hun beheer, maar slechts weinigen slagen erin die bevindingen te vertalen naar een succesvolle investeringsstrategie. Voor concreet beleggingsadvies zijn ze bij De Bondt aan het verkeerde adres. Hij zoekt naar patronen in het gedrag van beleggers en probeert die te verklaren.

De Bondt: “Dankzij behavioral finance worden beleggers zich bewust van de fouten die ze steeds opnieuw maken. Wij beschrijven de omstandigheden waarin beleggers te veel zelfvertrouwen krijgen. Dat is de eerste stap om een betere belegger te worden. De tweede stap is het voorspellen van beleggingsgedrag en de derde stap is het gedrag beïnvloeden, zeg maar om het sparen aan te moedigen. De beleidsmakers zouden beleggers met een nudgeof een subtiele suggestie in de juiste richting kunnen duwen.”

Het komt er volgens De Bondt vooral op aan een zekere discipline of een systeem in het investeren te introduceren. Hij vraagt zich ook hardop af of we beleggen niet beter collectief kunnen en moeten organiseren.

House money

De Bondt bestudeert historische data, maar een aantal van de onderwerpen waarop hij werkt, zijn zeer actueel. Zo bestudeerde hij de voorbije jaren hoe de risicoappetijt van beleggers evolueert door de tijd. “Het uitgangspunt van de Europese beleggersrichtlijn MiFID is compleet misplaatst”, zegt De Bondt.

“Het risicoprofiel van beleggers is een mythe. De financiële sector gaat ervan uit dat de gemeten risicotolerantie van beleggers onveranderlijk is, terwijl die onthutstend instabiel en onnauwkeurig is. Verscheidene studies hebben aangetoond dat de winsten of de verliezen die beleggers op hun vorige investeringen hebben geboekt, een invloed hebben op de risico’s die ze bereid zijn te nemen.”

We hebben gezocht naar patronen in die maandelijkse risicoscore. Daaruit blijkt dat beleggers minder geneigd zijn risico te nemen als ze net een groot verlies hebben geleden, en dat ze na een grote winst meer durven.

“Ik heb onlangs met enkele collega’s een onderzoek afgerond op basis van gegevens van een Italiaanse private bank, die ik niet bij naam mag noemen. De Italiaanse banken moeten elke maand voor hun klanten berekenen hoeveel risico ze nemen. Ze moeten hun klanten ook waarschuwen als ze meer risico nemen dan gepast is voor hun profiel. In Italië worden beleggers opgedeeld in zes categorieën, naargelang het risico ze willen nemen.”

“We hebben gezocht naar patronen in die maandelijkse risicoscore. Daaruit blijkt dat beleggers minder geneigd zijn risico te nemen als ze net een groot verlies hebben geleden, en dat ze na een grote winst meer durven. Ze beschouwen het gewonnen geld als speelgeld. We hebben dus bewijs gevonden voor het house money-effect (house money is het geld dat je van het casino wint, nvdr), zoals Thaler en Eric Johnson dat voor het eerst hebben beschreven.”

Iets meer dan tien jaar geleden werd MiFID geïntroduceerd in Europa. De richtlijn werd door onze nationale toezichthouder en de bankiers vertaald naar vragenlijsten die beleggers moesten beantwoorden vooraleer ze advies kunnen krijgen. Op basis van de antwoorden meten de bankiers hun klanten een risicoprofiel aan. Vanaf 3 januari zijn nieuwe Europese regels van kracht, MiFID II, die beleggers nog beter moeten beschermen tegen zichzelf en tegen bankiers die te veel aan hun bonus denken.

Het risicoprofiel van de klant staat nog altijd centraal in de vernieuwde richtlijn. De Bondt geeft toe dat hij geen alternatief in gedachten heeft, maar hij heeft er moeite mee dat een bankier het advies voor zijn klanten volledig moet afstemmen op zijn risicoprofiel, alsof dat iets meetbaars en permanents is. Hij denkt ook dat sommige regels eerder dienen om de banken te beschermen tegen een juridische vervolging van hun klanten.

Financiële adviseur

Een andere studie gaat over de rol van de financieel adviseur. Door MiFID II moeten de banken de kosten voor het advies dat ze verstrekken apart aanrekenen aan hun klanten. Ze moeten zowel in centen als in procenten uitsplitsen welke kosten ze voor welke producten of diensten op de factuur van de klant zetten. De bankiers moeten daardoor meer dan vroeger aan de klanten bewijzen dat ze hun geld waard zijn.

‘Hoe jonger mensen zijn en hoe minder geld ze hebben, hoe meer ze een beroep doen op familie en vrienden voor advies’

Met zijn Nederlandse collega Auke Plantinga bestudeert De Bondt de resultaten van een jaarlijkse enquête over het gezinsbudget, die meer dan twintig jaar geleden in Nederland van start ging. “We zoeken onder meer het antwoord op de vraag wie professioneel advies zoekt en bij wie. Hoe jonger mensen zijn en hoe minder geld ze hebben, hoe meer ze een beroep doen op familie en vrienden voor advies. Als mensen ouder zijn en meer rijkdom hebben verworven, zullen ze vaker betalen voor professioneel advies.”

Stad en platteland

De Bondt pendelt met zijn echtgenote tussen Wisconsin en Chicago, waar hij lesgeeft aan de katholieke DePaul University. “Wij ontsnappen naar de koeien. Wisconsin is de Dairy State. We wonen daar tussen het groen, tussen de weiden.”

Omdat hij met één been op het Amerikaanse platteland staat en met één been in de stad, ziet hij de culturele kloof in de Verenigde Staten groeien. Hij legt uit dat presidentskandidate Hillary Clinton vooral steun had in de steden, omdat ze voor een voortzetting van het beleid van Barack Obama stond, terwijl Trump vooral op het platteland populair is.

De grote belastingdeal van Trump is rond. In Europa wordt die beschouwd als de eerste grote realisatie van Trump. “Ik denk dat het beeld van Europeanen enigszins gekleurd is door de media. Trumps grootste realisatie is dat hij de globalisering heeft gemanaged. Wij hebben altijd geleerd dat globalisering, privatisering en deregulering zouden leiden tot meer welvaart. Wat we hebben gezien, is dat de voordelen vooral naar de welgestelde mensen zijn gegaan.

De middenklasse in de Verenigde Staten is aan het wegkwijnen. Het is te snel gegaan. Trump heeft handelsakkoorden opgezegd en voor een vertraging van dat proces gezorgd. Zijn discours heeft een afschrikkingseffect op de immigratie en remt de instroom van goedkope, illegale werkkrachten af. En daardoor heeft hij het sentiment op de arbeidsmarkt veranderd.”

Donald Trump wil de levensstandaard van iedereen verhogen. En ik denk dat hij gelijk heeft

Trump wordt volgens De Bondt in de Verenigde Staten door velen nog altijd beschouwd als een vertegenwoordiger van het gewone volk. “Hij maakt geen deel uit van de politieke elite. Hij stond op bouwwerven, is gewend met bouwvakkers te praten en weet hoe hij de onderbuik van het gewone volk moet aanspreken. De elite heeft nooit veel vertrouwen gehad in het volk, en het volk heeft het vertrouwen in de elite opgezegd.”

“Er is enorm veel polarisering in de Verenigde Staten. De mensen in Wisconsin voelen zich vervreemd van de politieke beslissingen die in Washington worden genomen. Waarom willen de Catalanen zich afscheiden? Waarom willen de Schotten zelfbeschikking? Omdat ze het gevoel hebben dat ze de controle verliezen over hun manier van leven.”

De Bondt: “Globalisering is prachtig, maar er moet beter worden bemiddeld. De economische theorie van David Ricardo is dat iedereen wint door de comparatieve voordelen van de globalisering, maar we zien dat sommige groepen winnen en andere verliezen. De theorie klopt niet. Er zou een deel van de winst naar de verliezers moeten vloeien, maar dat gebeurt niet.

Het antwoord van Trump op alle problemen is economische groei. Hij wil de levensstandaard van iedereen verhogen. En ik denk dat hij gelijk heeft. We moeten financiële en economische zekerheid kunnen bieden. Mensen maken zich zorgen over de instroom van vluchtelingen, omdat ze hun werk verliezen.”

Schulden stapelen zich op

De Bondt maakt zich ook zorgen over de schuldenbergen die weer worden opgebouwd. Zo heeft hij het over de penibele financiële gezondheid van grote steden zoals Chicago. “De schulden stapelen zich op. Als je daar gaat wonen, neem je eigenlijk dertig kredietkaarten met zoveel schulden als de limieten toelaten. Het zijn uiteindelijk de mensen die daar wonen die de schulden van de lokale overheden moeten terugbetalen.”

“Alle schulden zitten op records, behalve de hypotheken. Die zijn wellicht ook weer fors gestegen, maar door de lage rente is de last nog niet zo zwaar als voor de crisis. Ik zie overal in Chicago weer kranen staan en er duiken ook weer slechte bouwprojecten op, omdat de financieringskosten zo laag zijn. Als de banken met geld gooien, hoef je niet te schrikken als er weer te veel risico’s worden genomen.”

Fout opgemerkt of meer nieuws? Meld het hier

Partner Content